Piotrkowskie Towarzystwo Przyrodnicze

Spalski Park Krajobrazowy

Utworzony w 1995 r.

Położenie geograficzne: Wzniesienia Południowomazowieckie, mezoregiony: Równina Piotrkowska, Równina Radomska.

Położenie administracyjne: powiat tomaszowski – gminy: Inowłódz, Rzeczyca, Czerniewice, Lubochnia, miasto i gmina Tomaszów Maz., powiat opoczyński – gminy: Poświętne, Sławno, Drzewica i Opoczno. Całkowicie na terenie woj. łódzkiego.

Powierzchnia Parku wynosi 13 110 ha, otuliny: 24 134 ha.

Ogólna charakterystyka i wartości krajobrazowe. O charakterze Parku decyduje malownicza dolina Pilicy z różnorodnością krajobrazów związanych z rzeką i jej dopływami oraz przyległymi lesistymi terenami wysoczyznowymi. Krajobrazowo cenny jest przełomowy odcinek doliny rzeki pod Inowłodzem z wychodniami skał jurajskich, parowami i stromymi zboczami. W Legnicy i Zakościelu na wysokich krawędziach doliny oraz w okolicach Grotowic znajdują się ciekawe miejsca widokowe. Rozległe obszary leśne Parku – pozostałości dawnej Puszczy Pilickiej poprzecinane są dolinami niewielkich, naturalnych rzek: Gaci, Giełzówki, Słomianki, Studzianki oraz Cetenki.

Wartości przyrodnicze. Na obszarach leśnych dominują zbiorowiska borowe, znacznie rzadziej występują: wikliny nadrzeczne, olsy, łęgi, olsy jesionowe, grądy i świetliste dąbrowy. Najciekawsze przyrodniczo lasy ze starymi drzewostanami występują w okolicach Spały, Konewki, Liciążnej, Żądłowic i Smardzewic. W dolinie Pilicy wzdłuż starorzeczy występują zbiorowiska szuwarowe oraz podmokłe łąki. Na terenie Parku wykazano ponad 800 gatunków roślin naczyniowych, w tym: 19 gatunków roślin podlegających ochronie całkowitej i 11 gatunków objętych ochroną częściową. Zwierzęta bezkręgowe reprezentowane są przez 1400 gatunków, wiele rzadkich skali kraju owadów spotyka się w rejonie Konewki i Inowłodza. Spośród kręgowców stwierdzono występowanie 33 gatunków ryb i smoczkoustych, 13 gatunków płazów i 5 gadów, 151 gatunków ptaków lęgowych i 50 gatunków ssaków.

Chronione obiekty przyrodnicze. Na terenie Parku i otuliny znajduje się 6 rezerwatów przyrody: Gać Spalska, Jeleń, Konewka, Sługocice, Spała i Żądłowice, 8 użytków ekologicznych i 110 pomników przyrody. Wśród pomników na uwagę zasługuje grupa 95 dębów w Spale oraz grupa wiązów w okolicach Rzeczycy. W Książu koło Smardzewic znajduje się tzw. „Rezerwat Żubrów” – Ośrodek Hodowli Żubrów, o pow. 56 ha utworzony w 1934 r. Obiekt podlega Kampinoskiemu Parkowi Narodowemu. Przebywa w nim stado około 20 żubrów z linii białowieskiej.

Wartości kulturowe. Do ważniejszych zabytków kultury materialnej Parku należą: romański kościół św. Idziego w Inowłodzu, zespół kościelno-klasztorny w Studziannej-Poświętnem, kościółek modrzewiowy w Spale, ruiny zamku w Inowłodzu oraz liczne wiejskie zabudowania drewniane w tym wiatraki, młyny i tartaki wodne. Ponadto na terenie SPK znajdują się zabytkowe parki powstałe między XVIII i XX w.